Dzisiaj mija 50 lat od wielkiego trzęsienia ziemi na Alasce, które w tragiczny sposób zmieniło życie wielu jej mieszkańców, ale równocześnie przyczyniło się do przyjęcia teorii tektoniki płyt litosfery.
W 1964 roku Wielki Piątek wypadał w 27 marca. Mieszkańcy Alaski pamiętają ten dzień jako dzień, w którym poruszyła się ziemia. O godzinie 17.56 czasu lokalnego rozpoczęło się najsilniejsze trzęsienie ziemi zarejestrowane instrumentalnie w Ameryce Północnej i drugie pod względem wielkości na świecie. Od dnia w którym się wydarzyło, nazwano je wielkopiątkowym trzęsieniem ziemi. Zjawisko rozpoczęło się 12 km pod dnem Zatoki Księcia Williama. W tym rejonie następuje subdukcja płyty pacyficznej pod płytę północnoamerykańską. W strefie tej granicy znajdowało się ognisko trzęsienia ziemi. Silne drgania były odczuwalne przez około 5 minut. W tym czasie nastąpiło rozerwanie 700-kilometrowego fragmentu strefy subdukcji. Wstrząsy były odczuwalne na obszarze ponad 1,3 miliona km², a długość ich trwania i intensywność spowodowały, że pierwszym skojarzeniem niektórych świadków wstrząsów było zrzucenie bomby jądrowej na Anchorage (największe miasto Alaski) przez Związek Radziecki. Obecnie takie myślenie wydaje się mało realne. Należy pamiętać, że lata 60. XX wieku to okres zimnej wojny i dużego strachu przed wojną jądrową w społeczeństwie Stanów Zjednoczonych.
W XII-stopniowej skali intensywności trzęsień ziemi największa intensywność w rejonie Alaski wyniosła XI stopni, co odpowiada ekstremalnym drganiom w wyniku, których niewielka liczba budynków i innej infrastruktury nie zostaje zniszczona, ponadto następują deformacje powierzchni ziemi i uaktywnienie licznych osuwisk. Efekty powierzchniowe obserwowane w rejonie dotkniętym kataklizmem były bardzo różnorodne: od 10-metrowego wyniesienia powierzchni ziemi w rejonie Kodiaku po około 3-metrowe obniżenie poziomu lądu i przesunięcie linii brzegowej Zatoki Księcia Williama o 3,4 km w głąb lądu, co spowodowało zalanie miejscowości Portage.
Dodatkowo w wyniku trzęsienia ziemi i osuwisk powstały fale tsunami. Efekt tsunami w Valdez spowodowany trzęsieniem ziemi z 27 marca 1964 można zobaczyć na archiwalnym filmie tutaj.
W wyniku wstrząsów i tsunami zginęło 131 osób. Biorąc pod uwagę wielkość wielkopiątkowego trzęsienia ziemi, liczba ofiar jest zaskakująco mała, zwłaszcza w porównaniu do liczby ofiar wstrząsu i tsunami np. z 11 marca 2011 roku w Japonii o magnitudzie 9,0 (M 9,0), gdzie liczba ofiar wyniosła ponad 20 000 lub najtragiczniejszego w ciągu ostatnich 20 lat trzęsienia ziemi, które nawiedziło Haiti w 2010 roku o magnitudzie 7,0 z liczbą ofiar ponad 300 000. Tak mała liczba ofiar na Alasce w 1964 roku była spowodowana najprawdopodobniej słabym zaludnieniem obszaru epicentralnego, sposobem zabudowy – większość budynków miała konstrukcję drewnianą oraz zbliżającymi się Świętami Wielkanocnymi z wolnym Wielkim Piątkiem w szkołach i biurach.
W następstwie tego trzęsienia ziemi w Stanach Zjednoczonych wprowadzono akty prawne, których efektem było poprawienie stanu wiedzy o skutkach trzęsień ziemi i tsunami, a także wdrożono szereg programów przeciwdziałania katastrofalnym skutkom takich zdarzeń.
Poza skutkami w postaci ofiar, zniszczenia mienia ludzkiego, deformacji powierzchni ziemi wielkopiątkowe oraz dwa inne silne trzęsienia ziemi – wcześniejsze o rok trzęsienie ziemi z Kuryli (M 8,5) i późniejsze z rejonu Wysp Szczurzych (M 8,7) – znacznie przyspieszyły przyjęcie teorii tektoniki płyt litosfery jako najlepiej objaśniającej dynamikę procesów prowadzących do tak dużych trzęsień ziemi.
Tekst: dr Grzegorz Lizurek
Uzupełnieniem ciekawostki może być animacja.
Źródła:
West, M. E., Haeussler, P. J. Ruppert, N. A. Freymueller, J. T. (2014). Why the 1964 Great Alaska Earthquake Matters 50 Years Later. Seismological Research Letters v. 85 no. 2 p. 245-251 doi: 10.1785/0220140020, http://www.earthmagazine.org/article/benchmarks-march-27-1964-good-friday-alaska-earthquake-and-tsunamis.
The 1964 Great Alaska Earthquake, What happened & why, IRIS, NSF, USSG (źródło filmu).
Erthquake at Valdez, Alaska Film Archives at the University of Alaska Fairbanks (źródło filmu).
Galeria zdjęć
