Jadalne czy trujące? Tajemnica jagód Goji
Co jakiś czas pojawiają się rewelacje na temat „nowych-starych” odkryć. Szczególnie dużą sensację wzbudzają te, które dotyczą troski o zdrowie. O cudownym wprost wpływie na zdrowie takich specyfików jak olej lniany czy olej z rokitnika można na podstawie tylko ostatnich doniesień pisać długo.
Od pewnego czasu taką gwiazdą są „cudowne jagody Goji”, które za całkiem duże pieniądze można kupić w sklepach ze zdrową żywnością.
W Polsce Goji, jagody goji to handlowa nazwa owoców dwóch blisko spokrewnionych gatunków: kolcowoju chińskiego (Lycium chinense)) [fot, 1, 2, 3] oraz opisywanego w polskiej literaturze jako roślina trująca, kolcowoju pospolitego (Lycium barbarum) [fot. 4, 5, 6]. Oba gatunki należą do rodziny psiankowatych (Solanaceae) i są spokrewnione z takimi roślinami jak pomidor, ziemniak czy psianka słodkogórz. Ich krewniakami są rośliny, których trujące właściwości są znane od dawna. O nich samych w literaturze znaleźć można często wykluczające się informacje. W rzeczywistości owoce są smaczne i jadalne, a informacje o trujących właściwościach kolcowoju pospolitego, zwanego licyną, to efekt błędu drukarskiego, powielanego już od lat.
Na rynku tzw. zdrowej żywności można spotkać je pod nazwą „tybetańskie Goji”, czy „himalajskie Goji”, co nie ma związku z pochodzeniem geograficznym roślin.
Naukowa nazwa rodzaju Lycium nadana została przez Karola Linneusza w 1853 roku. Ciekawe jest jej historyczne źródło. Licyna była bowiem znana i stosowana w starożytnym Rzymie (lekarstwo otrzymywane z ciernistych krzewów zwanych lykion i rosnących w Licji – w południowej części Azji Mniejszej). W języku polskim inne dawne nazwy zwyczajowe to: licyna, nikokol, nygus. koziróg, ciernik, ciernie wirgińskie, ciernie jerozolimskie, cicholas, barbara i wirginia, bodiak, bodziak.
A zatem cóż to za niezwykłe jagody mające tak wiele nazw w dawnej polszczyźnie?
Owoce kolcowoju chińskiego (Lycium chinense) według chińskiej medycyny mają zbawcze działanie na system odpornościowy, wzrok, wątrobę, płodność oraz krążenie. Spożywa się je na surowo, jako susz w herbacie oraz przetworzone. Suszone owoce są także traktowane jako zdrowa przekąska, przypominająca smakiem rodzynki. Zastosowanie kulinarne mają również młode pędy, które wykorzystuje się w sałatkach. Chińczycy wierzą, że ten owoc może znacząco przedłużyć życie. Wiąże się z tym legenda związana ze słynnym Li QingYen, który spopularyzował jagody Goji oraz żeń-szeń. Mówi się, że żył on 252 lat (1678-1930) i codziennie spożywał Goji. Podobno jego ekstremalna długowieczność jest udokumentowana. Legenda mówi, że Li QingYen w wieku 11 lat spotkał trzech mędrców, którzy mieli ponad 300 lat. Nauczyli oni go sztuki długowieczności, odpowiedniej diety i zielarstwa. Później, gdy miał 50 lat spotkał innego mędrca, który żył 500 lat. Li nauczył się od niego, codziennego spożywania zupy z jagód Goji (http://super-jedzenie.pl/11/goji-berries/).
Inna z legend głosi, że w I w. n.e. za panowania chińskiej dynastii Tang przy jednej z buddyjskich świątyń wykopano studnię, a pielgrzymi, którzy później przez wiele lat pili z niej wodę, cieszyli się bardzo dobrym zdrowiem i długowiecznością. Jak się okazało mury klasztoru były porośnięte kolcowojem, którego owoce często wpadały do studni. Według chińskiej medycyny jedząc regularnie owoce Goji i żeń-szeń można dożyć 330 lat! i w chińskim zielniku, w którym wymienia się 8000 różnych roślin jagody te zajmują pierwsze miejsce.
Na stronie http://super-jedzenie.pl/11/goji-berries/ można znaleźć informacje, że w wielu krajach Azji używano Goji do regulacji wysokiego stężenia cukru we krwi oraz do leczenia cukrzycy. Pomagają one także oczyścić wątrobę z toksyn. Herbatka przygotowana z jagód Goji pomaga na wszelkie problemy trawienne. W Chinach, Korei i Tybecie, owoce kolcowoju są spożywane po ugotowaniu (jako składnik zup itp.). W Goji znajdują się niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak kwas linolowy, który jest pomocny w odchudzaniu oraz kwas omega 6. Jagody Goji zawierają polisacharydy, które wzmacniają system odpornościowy. Naukowcy przypisują zdolności lecznicze i spowalniające proces starzenia jagód Goji właśnie polisacharydom. działanie hipoglikemiczne i antynowotworowe.
Ten gatunek kolcowoju pochodzi z obszarów Azji, które charakteryzują się umiarkowanym klimatem (Chiny, Mongolia, Japonia, Korea, Tajwan). Można go również spotkać w miejscach o klimacie tropikalnym (Tajlandia). Rozprzestrzenił się w innych regionach i jest uprawiany w wielu krajach świata.
Kolcowój chiński jest krzewem mocno rozgałęzionym o wysokości do 1 m, rzadko do 2 m. Łodygi pokryte są cierniami osiągającymi do 2 cm długości. Jego kwiaty wyrastają w węzłach łodygi pojedynczo lub po dwa na szypułkach. Osiągają długość od 1 do 2 cm, a podobne są do kwiatów ziemniaka, z którym, jak wspomniano, jest spokrewniony. Owoce są podłużne, czerwone o długości do 2 cm.
Drugi wspomniany gatunek to roślina pospolicie występująca w całej Polsce – kolcowój pospolity Lycium barbarum. Współcześnie krzew ten jest często wykorzystywany przez drogowców do obsadzania skarp, nasypów i wkopów dróg oraz pasów rozdzielających jezdnie – tworzy bowiem gęste zarośla trudne do przejścia dla ludzi i zwierząt, a także jest jedną z nielicznych roślin znoszących trudne warunki siedliskowe w pasach drogowych.
Ten rodzimy gatunek doczekał się również odmian ozdobnych i owocowych, np. „Sweet Lifeberry”, krzew wysokości 2-3 m, o gęstych, przewisających pędach. Owoce tej odmiany są jajowate, pomarańczowoczerwone. Jadalne na surowo i w postaci przetworów.
W medycynie i kuchni
Słodkie owoce zawierają sporo składników odżywczych jak beta-karoten, witaminy z grup C, B1, B2, oraz dużo cennych minerałów i antyutleniaczy. Cała roślina jest określana jako trująca, przy czym szczególnie szkodliwe mają być owoce mało dojrzałe. Opisane są w literaturze śmiertelne zatrucia cieląt i owiec, zdarzają się też zatrucia dzieci i młodzieży. U zatrutych zwierząt stwierdza się porażenie układu nerwowego, paraliż mięśni i zaburzenia w funkcji przewodu pokarmowego. Owoce można spożywać jedynie całkowicie dojrzałe.
Źródła:
Adams M., Wiedenmann M., Tittel G., Bauer R., 2006: HPLC-MS trace analysis of atropine in Lycium barbarum berries (ang.). Phytochem Anal. 2006 Sep;17(5):279-83
Henneberg M., Skrzydlewska E. (red.) 1984: Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxgenform.pl?language=en Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-06-18].
http://www.e-ogrodek.pl/katalog_drzew/drzewo/3169,licyna-pospolita-sweet-lifeberry dostęp 4.11.2013
Mowszowicz J., 1982: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne.
Rutkowski L., 2006. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Stevens P.F. 2001: Angiosperm Phylogeny Website (ang.).–. [http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/ dostęp 2009-06-13].
Szafer W., Kulczyński S., 1953: Rośliny polskie. Warszawa: PWN.
Van Wyk B-E, Wink M, 2008: Rośliny lecznicze świata. Wrocław: MedPharm Polska.
