Czeski Raj - Artykuły naukowe

Czeski Raj to prawdziwy skarb narodowy naszych południowych sąsiadów, który w 2005 roku został wpisany na listę geoparków UNESCO. Pełno tu skalnych miast, głębokich dolin i strzelistych kamiennych wież, na których nierzadko stoją niedostępne zamki. Turystów zachwycają piaskowcowe skały niezwykle podobne do tych z… Gór Stołowych. I nic w tym dziwnego. Jedne i drugie powstały w okresie późnej kredy, na dnie płytkiego morza, które 80 milionów lat temu rozciągało się w tej części Europy.

Znacznie później, bo po prawie 50 milionach lat, kiedy wskutek orogenezy powstawały góry systemu alpejskiego (w Polsce w tym czasie kształtowały się Tatry i Beskidy), obszar dawnego morza wypiętrzył się, bez znaczących fałdowań, a czynniki rzeźbotwórcze (wietrzenie i erozja) stopniowo nadały mu obecną formę. W neogenie (ok. 23 miliony lat temu), w trakcie młodszych alpejskich ruchów górotwórczych, obszar Sudetów uaktywnił się tektonicznie i poszczególne bloki zostały podniesione.

Aktywności tektonicznej towarzyszyła działalność wulkaniczna. Na terenie północnych Czech, a w polskiej części Sudetów na dzisiejszym Pogórzu Izerskim i Kaczawskim powstały wulkany, a lawy bazaltowe wdzierały się w starsze skały. Intruzje takie, najczęściej w formie żył o szerokości kilkudziesięciu metrów, wystąpiły też na obszarze obecnego Czeskiego Raju, gdzie przebijają warstwy skał osadowych, również piaskowców. Magma po zastygnięciu utworzyła ciemne skały – bazalty – bardzo odporne na działalność czynników zewnętrznych. Wietrzenie i erozja wyrzeźbiły obszar Czeskiego Raju, a najbardziej odporne na te czynniki skały utworzyły strome wzniesienia, często o urwistych stokach.

Na najwyższym wzniesieniu południowej części Czeskiego Raju stoją dwie wyniosłe turnie, będące wynikiem intruzji lawy bazaltowej. W średniowieczu zbudowano na nich zamek obronny nazwany Trosky. Na każdej turni postawiono basztę, a obszar pomiędzy nimi otoczono murami obronnymi. Obecnie budowla jest udostępniona dla turystów. Przy okazji zwiedzania można zobaczyć strukturę skał, na których zbudowano zamek. Bazalt występuje tam w formie równolegle ułożonych graniastosłupów, które powstały w wyniku pękania skały w czasie jej stygnięcia.

W podobny sposób jak skały Trosky, powstało wzgórze Zebín w pobliżu Jičína. Tam magma też przebiła piaskowce, a wciskając się pomiędzy warstwy tej skały utworzyła bazaltową kopułę zwaną lakkolitem. Po zerodowaniu wyżej leżących piaskowców pozostało wzgórze, z którego jeszcze niedawno wydobywano bazalt. Obecnie jest ono rezerwatem przyrody.

Historyczna aktywność wulkaniczna na obszarze Czeskiego Raju zaowocowała nie tylko niezwykle urozmaiconą rzeźbą terenu, ale także licznymi skupiskami minerałów (m.in. ametysty, jaspisy czy agaty) uwięzionych w skałach wylewnych. Jeśli jeszcze dołączyć do tego zestawu obecną tu bogatą florę i faunę, nazwa tej krainy wydaje się być jak najbardziej na miejscu.

tekst i fotografie: Jerzy Speil