Co łączy warszawską Kolumnę Zygmunta III Wazy i Trasę WZ z Rynkiem we Wrocławiu i stacjami metra w Berlinie? Nie jest to może oczywiste, niemniej odpowiedź jest prosta – wspólnym mianownikiem jest granit z okolic Strzegomia.
Zachodnia część Przedgórza Sudeckiego urozmaicona jest niewysokimi wzgórzami z licznymi głębokimi wyrobiskami – kopalniami granitu, czyli kamieniołomami. Granit strzegomski to bardzo twarda skała o jasnoszarej barwie. Składa się z wyraźnie widocznych gołym okiem kryształów. Tworzą go trzy rodzaje minerałów: szary kwarc, jasny, niemal biały, plagioklaz z grupy skaleni oraz czarny biotyt (z grupy łyszczyków). Tak duże kryształy świadczą o tym, że granit powstał przez powolne zastyganie magmy na znacznej głębokości.
Wiek granitu strzegomskiego ocenia się na 280–290 milionów lat. Powstał więc w permie – ostatnim okresie ery paleozoicznej. Intruzja (struktura skalna powstała przez wtargnięcie magmy, która następnie zastygła) tego granitu jest częściowo pokryta młodszymi skałami i zajmuje obszar prawie 400 km2. Rozciąga się od miasta Jawor do zachodnich stoków masywu Ślęży.
Stygnąca masa skalna kurczy się – wskutek tego w granicie powstały niewidoczne gołym okiem pęknięcia. Pęknięcia te to tak zwany cios. Tworzy on systemy równoległych, bardzo cienkich szczelin, dzięki którym można skałę dzielić na wielkie bloki. Doświadczeni skalnicy (górnicy wydobywający granit) dostrzegają przebieg i kierunek ciosu. Wiedzą więc w jaki sposób wydobyć skałę, aby wykorzystać jej naturalny podział na bloki.
Wielkie bloki granitowe (o masie od dziesięciu do kilkunastu ton) odspaja się w dwojaki sposób: wykonując odstrzały dużej ilości małych ładunków wybuchowych, zakładanych w otworach wierconych wzdłuż pęknięć ciosowych, albo poprzez wycinanie za pomocą specjalnych pił diamentowych. Następnie bloki transportuje się do zakładu, gdzie tnie się je na fragmenty o pożądanych rozmiarach. W kamieniołomach, gdzie wydobywany granit jest przeznaczany na kruszywo, odstrzeliwuje się duże fragmenty skalne, stosując znaczne ilości ładunków wybuchowych.
Po zakończeniu eksploatacji, wyrobisko kamieniołomu zapełnia się wodą napływającą z otoczenia.
Dzięki dużej twardości i odporności na działanie czynników atmosferycznych granit używany jest przede wszystkim w budownictwie. Wykonuje się z niego kostkę do budowy dróg i chodników, płyty na okładziny budynków, krawężniki, posadzki, parapety, pomniki i nagrobki. Elementy wykonane z granitu strzegomskiego można znaleźć praktycznie na całym świecie. Najwięcej jest ich oczywiście w Polsce, ale znajdują się także w Peru, Stanach Zjednoczonych, Rosji, Szwecji, Francji czy Wielkiej Brytanii.
Tekst i fotografie:
Jerzy Speil
Dolnośląskie Obserwatorium Geofizyczne PAN w Książu
Galeria zdjęć
