Uczeń zdolny w klasie… To radość, czy powód do zmartwień?

System szkolnictwa nastawiony jest głównie na ucznia przeciętnego. Tymczasem dziecko zdolne ma specyficzne potrzeby i możliwości, co wiąże się z koniecznością indywidualnego podejścia do nauczania, a to w warunkach normalnej klasy szkolnej jest trudne do zrealizowania.

Problem może stanowić już sama identyfikacja ucznia zdolnego, ponieważ może on ukrywać swoje zdolności, by zyskać sympatię i akceptację rówieśników.

Z krytyką spotyka się pomysł tworzenia odrębnych klas, a nawet szkół dla uczniów szczególnie uzdolnionych.

Stąd pytanie, jakie rozwiązania edukacyjne są na tyle dobre, że pozwolą na pełen rozwój ucznia zdolnego?

Model pracy z uczniem zdolnym w polskiej szkole obejmuje cztery główne etapy:

1. Identyfikacja ucznia zdolnego.
2. Programowanie wsparcia uwzględniające możliwości szkolne i pozaszkolne.
3. Realizacja modelu wsparcia – zarówno na lekcjach, jak i zajęciach pozalekcyjnych, pozaszkolnych i w domu.
4. Ewaluacja zaplanowanych działań i ewentualna modyfikacja wsparcia, gdyby okazało się ono niewystarczające albo nieadekwatne do potrzeb, możliwości i oczekiwań ucznia.

Identyfikacja ucznia zdolnego nie powinna opierać się wyłącznie na osiągnięciach i ocenach szkolnych, ale musi ona odzwierciedlać rzeczywisty potencjał ucznia. Powinna zawierać informacje o dziedzinach i dyscyplinach, w których uczeń jest uzdolniony.

Warto pamiętać o tym, że nie każdy uczeń zdolny to dobry uczeń.  Wysoka średnia ocen nie wyklucza zdolności, ale nie zawsze jest ich dowodem. Również nie każdy uczeń zdolny musi być od razu olimpijczykiem – nie każdy bowiem lubi konkursy.

Najczęściej uczeń zdolny jest szczególnie uzdolniony w jednej dyscyplinie naukowej. Jeżeli dany uczeń osiąga bardzo dobre, ale nie wybitne wyniki z wielu dziedzin nauki, to może to świadczyć jedynie o tym, że ma zdolność do uczenia się.

W celu identyfikacji ucznia zdolnego, nauczyciel powinien opierać się na własnej obserwacji (uwzględniającej m.in. aktywność ucznia, dociekliwość, prezentowanie wiedzy wykraczającej poza program) oraz informacjach pozyskanych w trakcie wywiadu (z uczniem, rodzicami, nauczycielami, psychologiem itp.). Pomocne mogą być również testy predyspozycji i zdolności, kwestionariusze oraz inne badania uzdolnień przeprowadzone w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Bezpośrednim dowodem uzdolnień ucznia często są jego prace, wytwory i osiągnięcia (np. sukcesy w konkursach). Warto również zwracać uwagę na nominacje (nauczycielskie, rodzicielskie, zespołu klasowego, autonominacje). Najważniejszą pomocą  będzie opinia Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej lub psychologa szkolnego.

Identyfikacja ucznia zdolnego w zespole klasowym może okazać się trudna dla przeciętnego nauczyciela, ponieważ może on mieć do czynienia z uczniem „podwójnie wyjątkowym” lub może się spotkać z Syndromem Nieadekwatnych Osiągnięć (SNO).

Uczeń „podwójnie uzdolniony” to uczeń obdarzony zdolnościami, ale jednocześnie posiadający różne dysfunkcje, które utrudniają mu osiąganie satysfakcjonujących rezultatów w nauce i/lub funkcjonowaniu społecznym. Z kolei SNO przejawia się w rozbieżności między potencjalnymi możliwościami a faktycznymi osiągnięciami ucznia.

Jeżeli uda się już zidentyfikować ucznia zdolnego, to należy udzielić mu stosownego wsparcia. Najczęstszą formą pomocy psychologiczno-pedagogicznej oferowanej przez szkołę jest Plan Działań Wspierających (PDW). Przygotowuje go nauczyciel danego przedmiotu, uwzględniając potrzeby, zainteresowania i możliwości ucznia. Plan Działań Wspierających powinien zakładać indywidualizację pracy polegającą m.in. na  wykonywaniu zadań dodatkowych, wymagających umiejętności samodzielnego poszukiwania i doboru informacji, planowania realizacji, doboru narzędzi i  sposobu wykonania zadań. Jest on najczęściej przygotowywany na okres jednego roku szkolnego.

Realizacja działań założonych w ramach planu powinna mieć miejsce zarówno na zajęciach lekcyjnych, pozalekcyjnych, pozaszkolnych, jak i  w domu. Warto tutaj skorzystać z możliwości jakie oferuje program EDUSCIENCE. Praca ucznia na zajęciach pozalekcyjnych lub samodzielna w domu może zostać zaplanowana w oparciu o  zasoby znajdujące się na platformie EDUSCIENCE. Oferowane gry, krzyżówki, rebusy stanowią ciekawą formą poszerzania wiedzy, a w jej  uporządkowaniu może pomóc mapa myśli. Opracowanie własnej mapy myśli jest możliwe dzięki jednej z funkcjonalności platformy. Wszelkie swoje wątpliwości uczeń może na bieżąco wyjaśniać w ramach konsultacji z dydaktykami. Nowych inspiracji uczniom zdolnym niewątpliwie dostarczał będzie portal EDUSCIENCE, na którym zamieszczane są artykułu naukowe rozwijające zainteresowania uczniów.

Po wdrożeniu wszelkich zaplanowanych działań należy dokonać ewaluacji, dzięki której  będzie można ocenić, czy udzielone wsparcie okazało się wystarczające i adekwatne do potrzeb, możliwości i oczekiwań ucznia.

Jeżeli Plan Działań Wspierających okazałby się niewystarczającą formą wsparcia dla ucznia zdolnego, to można zaproponować mu indywidualny program nauki lub indywidualny tok nauki.

Stymulowane i rozwijane zdolności naturalne mogą przerodzić się w talent, ale należy pamiętać, że ważnym elementem sukcesu jest spotkanie odpowiedniego ucznia z odpowiednim nauczycielem oraz połączenie energii i dociekliwości ucznia, z pasją  zaangażowaniem nauczyciela.

Tekst: Magdalena Kołodziejska 

Fot. Irish Typepad, źródło: https://www.flickr.com/photos/irisheyes/87331886/sizes/z/