Roślina, która tak szybko rośnie, że widać „gołym” okiem
Czy „gołym okiem” można zobaczyć, jak rośnie drzewo? Teoretycznie nie. W każdym razie nie w naszej szerokości geograficznej. W tropikalnych zakątkach świata – tak. Najszybszym dobowym wzrostem charakteryzuje się nie drzewo, lecz trawa przypominająca do złudzenia drzewo – bambus. Bambusy, choć osiągają czasem imponujące rozmiary kilkunastu metrów wysokości (a skrajnie nawet 50 m!) i tworzą „lasy” to w istocie botanicznie są trawami, a nie drzewami [fot. 1]. Bambusowe „lasy” zajmują 14 milionów hektarów powierzchni, co odpowiada około½ powierzchni Polski.
Czy „gołym okiem” można zobaczyć, jak rośnie drzewo? Teoretycznie nie. W każdym razie nie w naszej szerokości geograficznej. W tropikalnych zakątkach świata – tak. Najszybszy dobowy wzrost można zaobserwować nie na drzewie, ale na trawie przypominającej do złudzenia drzewo – bambusie. Bambusy, choć osiągają czasem imponujące rozmiary kilkunastu metrów wysokości (a skrajnie nawet 50 m!) i tworzą „lasy” to w istocie botanicznie są trawami, a nie drzewami [fot. 1]. Takie bambusowe „lasy” zajmują 14 milionów hektarów powierzchni, co odpowiada około½ powierzchni Polski.
Na świecie występuje około 1500 gatunków bambusa. Można zaryzykować stwierdzenie, że praktycznie co roku botanicy odkrywają ich nowe jednostki botaniczne (jak gatunki, podgatunki, odmiany itd., zaś szkółkarze selekcjonują i hodują nowe odmiany ozdobne tych niezwykłych roślin).
Bambus jest najszybciej rosnącą rośliną na świecie. Rośnie on trzy razy szybciej niż najszybciej rosnące drzewo. Niektóre odmiany mogą dziennie urosnąć do 1–2 metrów lub 18 metrów w ciągu 90 dni.
Jak wyglądają babusy? Bambusy to trawy, rośliny należące do rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Stąd ich wygląd – postać trzciny, źdźbła, ze zdrewniałą łodygą.
Dokładnie rzecz ujmując, bambusy są podrodziną traw, bardzo różniącą się pod względem formy wzrostu i obszaru występowania. W naturze spotkać je można na wszystkich kontynentach, poza Europą i Australią. Rosną na terenach nizinnych, ale też w górach, na wysokościach od 3000 do 4000 m n.p.m., np. w Himalajach i w Andach. Ich naturalny obszar występowania na północy sięga do północnych regionów Japonii i Chin, natomiast na południu do Chile.
Botanicy-systematycy podzielili bambusy na dwie grupy: bambusy drzewiaste i zielne. Bambusy zielne wyglądem bardzo przypominają trawy, mają szersze liście niż bambusy drzewiaste. W naturze tworzą podszyt lasów tropikalnych. Potocznie w ogrodnictwie ozdobnym nazywane są bambusami pigmejowymi i są stosowane jako rośliny zadarniające pod drzewami. Dzięki pracom hodowlanym i aklimatyzacyjnym rosną również w chłodniejszych rejonach, np. w Europie, w tym również w Polsce.
Najciekawsze i najbardziej intrygujące są jednak bambusy drzewiaste, głównie ze względu na ich ogromne rozmiary osiągane w zaledwie kilkanaście miesięcy. Największe bambusy rosną w tropikalnej części Azji i osiągają wysokość do 40–50 m.
Światowy rekord szybkości wzrostu należy do gatunku Phyllostachys edulis [fot. 2], którego pęd może wydłużyć się o ponad 120 cm w ciągu 24 godzin.
Bambusy drzewiaste również można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej należą bambusy strefy umiarkowanej, które są odporne na zimno i mrozy oraz bambusy wieczniezielone, do których należą bambusy tropikalne, w niewielkim stopniu albo wcale nieodporne na mrozy. Te tropikalne bambusy są ogólnie znacznie wyższe i większe. W ciepłym klimacie niektóre gatunki tropikalne sadzone są w ogrodach jako rośliny ozdobne, ale na ogół produkuje się z nich drewno i używa jako roślin pastewnych.
Bambusy są bardzo użytecznymi roślinami. Zarejestrowano ponad 1000 sposobów ich zastosowania. Wykorzystuje się je m.in. do produkcji tkanin i papieru, w budownictwie, meblarstwie, do produkcji żywności i paszy dla zwierząt. Rośliny te są potocznie nazywane są drewnem biednego człowieka, ponieważ wykorzystywane są niemal we wszystkich dziedzinach życia. W regionach wiejskich w tropikach, z bambusów robi się praktycznie wszystko, od wideł po trumny. Są jednymi z najbardziej wszechstronnych i wytrzymałych surowców (wytrzymałość tyczek bambusowych na naciąganie jest większa od stali).
Bambusy w Europie. Pierwsze bambusy do Europy przywieziono z Chin i Japonii na początku XIX wieku, były to gatunki zdolne przeżyć w europejskich warunkach, możliwie najbardziej mrozoodporne. Na przełomie XIX i XX wieku znanych było 100 różnych gatunków bambusów, głównie ze strefy umiarkowanej. Powstały wtedy pierwsze ogrody bambusowe, a bambus stał się najpopularniejszą rośliną egzotyczną w europejskich ogrodach.
Podczas I wojny światowej wiele wspaniałych kolekcji bambusów niestety bezpowrotnie uległo zniszczeniu.
W XXI wieku moda na bambusy w ogrodach przydomowych odradza się, głównie z powodu mody na ogrody orientalne, w szczególności ogrody japońskie.
Bambus w naturze, szczególnie te rosnące w tropikach po ścięciu wypuszcza nowe pędy już w następnej porze deszczowej. Tradycyjne drzewa potrzebują przeciętnie aż 40–60 lat do uzyskania tzw. wartości rębnej i są ścinane właśnie w tym wieku. Najszybciej rosnące drzewa osiągają gotowość do ścięcia w wieku 10–20 lat (są to topole wykorzystywane np. w przemyśle celulozowym). Bambusowi wystarczy jedynie 3–5 lat. Wszystkie bambusy osiągają 90% swojej wysokości w zaledwie 30–45 dni!
Gdybyśmy chcieli przeliczyć szybkość wzrostu bambusów, to ów 1 m przyrostu na dobę, to 0,7 mm na minutę i 4,2 cm na godzinę. Gdyby bambus żył wiecznie i przez całe swoje życie zachował takie samo tempo wzrostu, to po około 24 latach osiągnąłby wysokość Mount Everestu. Bambusy jednak rosną średnio tylko przez około 2–4 miesiące. W tym czasie najwyższe osobniki dorastają do 10–15 piętra i przestają rosnąć. Zakwitają, owocują i obumierają. Niektóre gatunki bambusa kwitną tylko raz na 60–100 lat, a po przekwitnięciu i wysypaniu nasion obumierają. Powoduje to, że całe bambusowe lasy usychają z dnia na dzień. Kiedyś to zjawisko było uważane za chorobę, dzisiaj wiadomo – wydanie owoców kończy życie bambusa.
Dla porównania w Polsce najszybciej rosną trawy, których dzienny przyrost to 3–4 cm.
Bambus jest najszybciej odnawialnym zasobem roślinnym Ziemi, był od wieków i jest nadal używany przez połowę populacji świata. Bambus odgrywa ogromną rolę w redukcji zużycia drewna i tym samym przyczynia się do ochrony lasów, można go nazwać najszybciej rosnącym parasolem ochronnym naszej planety. Plantacja bambusa uwalnia 35% więcej tlenu niż las o analogicznej powierzchni.Bibliografia:
http://crescentbloom.com/Plants/Genus/B/A/Bambusa.htm dostęp 25.11.2013 r.
http://en.wikipedia.org/wiki/Phyllostachys_edulis dostęp 25.11.2013 r.
http://onlinelibrary.wiley.com/journal/10.1111/%28ISSN%291745-4514 dostęp 25.11.2013 r.
http://organicblanket.info/2013/02/17/analysis-of-bamboo-textile-properties/ dostęp 25.11.2013 r.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bambus dostęp 25.11.2013 r.
http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/jf010514x dostęp 25.11.2013 r.
http://www.academicjournals.org/jmpr/PDF/pdf2011/23Oct/Jin%20et%20al.pdf dostęp 25.11.2013 r.
http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/tax_search.pl dostęp 25.11.2013 r.
http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxgenform.pl?language=en dostęp 25.11.2013 r.
http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=103452 dostęp 25.11.2013 r.
http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/ dostęp 25.11.2013 r.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/Taxonomy/Browser/wwwtax.cgi?lin=s&p=has_linkout&id=4479 dostęp 25.11.2013 r.
http://www.theplantlist.org/browse/A/Poaceae/Bambusa/ dostęp 25.11.2013 r.
