Jeśli późnym letnim wieczorem, gdy niebo przybierze barwę ciemnogranatową, spojrzymy w kierunku północnym, to czasem na tle pogodnego nieba możemy spostrzec delikatne, bardzo podobne do chmur pierzastych, lśniące srebrzysto-biało obłoki.

Zwykłe chmury troposferyczne, nawet te najwyższe, pierzaste, nie są już wtedy oświetlone przez promienie słoneczne, wobec czego jeśli widnieją, to jako ciemne smugi na tle zorzy wieczornej. Natomiast te, które jeszcze wtedy świecą odbitym światłem słonecznym muszą znajdować się znacznie wyżej. Pomiary wykazały, że obłoki te, zwane nocnymi obłokami świecącymi (noctilucent clouds – NLC), albo obłokami srebrzystymi, znajdują się na wysokości około 80-85 km. Jest to wysokość mezopauzy, warstwy granicznej pomiędzy mezosferą i jonosferą.

Występowanie NLC jest wyraźnie ograniczone i przestrzennie, i czasowo. Obserwowane bywają od końca maja do końca sierpnia w umiarkowanych i wyższych szerokościach geograficznych, od 45 do 70 stopnia, zarówno na półkuli północnej, jak i południowej. Najczęściej obserwować je można w pasie pomiędzy 55 a 60 stopniem szerokości geograficznej. Oznacza to, że da się je zauważyć z obszaru całej Polski, jednak największe szanse na obserwacje NLC mamy w północnej części kraju. Mogą być one widoczne w czasie, gdy Słońce znajduje się od 6 do 16 stopni poniżej horyzontu, czyli od głębszego zmierzchu do czasu zapadnięcia pełnych ciemności nocnych. NLC widoczne bywają oczywiście w kierunku gdzie mniej więcej pod horyzontem znajduje się Słońce, czyli w kierunkach: północny zachód (wieczorem), przez północ, do północnego wschodu (nad ranem). Najczęściej widoczne są w postaci równoległych lub krzyżujących się pasm, fal, rzadziej jako smugi skręcone jak wiry. Poniżej przedstawiono kilka fotografii typowych obłoków srebrzystych.

Cząstki tworzące obłoki srebrzyste to drobne kryształki lodu o rozmiarach około 0.3 mikrometra, które skrystalizowały na bardzo drobnym pyle pochodzenia meteorytowego. Na zamieszczonym wykresie przedstawiono średni profil termiczny atmosfery. Wysokość występowania NLC (80-85 km) pokrywa się z minimum temperatury w atmosferze, około -90oC (mezopauza), co widocznie umożliwia koncentrację i powstawanie tam kryształków lodu. Nie jest jeszcze w pełni jasne dlaczego NLC tworzą się tylko w wyższych szerokościach geograficznych i niemal wyłącznie w porze letniej.

Tekst:

Jerzy Speil

Instytut Geofizyki PAN

Galeria zdjęć