Dla starożytnych Greków zjawiska przyrodnicze miały tylko jedno wytłumaczenie – działalność bogów. Sztorm był wynikiem gniewu boga mórz – Posejdona, a dym unoszący się nad wulkanem oznaczał, że bóg ognia i kowali – Hefajstos – pracował w swym podziemnym warsztacie. Dopiero w VI wieku p.n.e. pojawił się człowiek, który zaczął szukać innych, bardziej naukowych wyjaśnień – Tales z Miletu.

Był on astronomem, matematykiem, technikiem, meteorologiem, teologiem, kupcem, podróżnikiem i działaczem politycznym, ale przede wszystkim filozofem. Obliczał, nie potrafiąc uzasadnić obliczeń. Przepowiadał zjawiska zachodzące w przyrodzie nie znając ich przyczyn. Jako podróżnik, „narzędzia” którymi się posługiwał w swych obliczeniach przywoził z Egiptu i Babilonii, gdzie właśnie w taki sposób sporządzano przepowiednie astronomiczne i dokonywano pomiarów. Podczas podróży po Egipcie zauważył pewne zależności, które umożliwiły mierzenie wielkości budowli i odległości statków na morzu. Śledził czas, kiedy jego własny cień był równy jego wysokości. W ten sposób jako pierwszy zmierzył wysokości egipskich piramid. Od Egipcjan pochodzi idea twierdzenia geometrycznego, które wykorzystał Tales i które później nazwano jego imieniem. Zainspirowany przez Egipcjan stworzył on również kalendarz, dzieląc rok na 365 dni.

Za najciekawsze i, na ówczesne czasy, najbardziej niesamowite dokonanie Talesa uznaje się przepowiedzenie zaćmienia Słońca na 28 maja 585 p.n.e. Było to o tyle niezwykłe, że nie miał on żadnej wiedzy o kosmosie, ba, nie wiedział nawet jaki jest kształt Ziemi! Pojawia się pytanie: Jak to się stało, że dokonał tego z taką precyzją? Otóż, w dużej mierze opierał się on na obserwacjach. Zjawiska zachodzące w przyrodzie prowokowały go do zadawania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi. W swoich obserwacjach astronomicznych wykorzystywał tablice sporządzone przez Babilończyków odnośnie obserwowanych zaćmień. Zatem jedyne, czym mógł się posłużyć, to matematyczne wyliczenie przypuszczalnej daty zaćmienia Słońca. Pewnie zjawisko to zapisałoby się na kartach historii jako jedno z wielu, gdyby nie fakt, że nastąpiło ono podczas bitwy nad rzeką Halys (wojna Medów z Lidyjczykami). Po tym wydarzeniu zaniechano działań wojennych.

Kolejnym i dość istotnym dokonaniem Talesa było odkrycie i wykorzystanie gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy do celów nawigacyjnych. Wcześniej wykorzystywano w tym celu konstelację Wielkiej Niedźwiedzicy, która jednak w obszarach poniżej 35 stopnia szerokości geograficznej północnej nie jest widoczna cały rok, w przeciwieństwie do Małej Niedźwiedzicy.

Czy Talesa można uważać za twórcę nauk matematycznych? Zadaniem nauki jest znalezienie wśród zadziwiającej niekiedy przypadkowości i chaosu, obiektywnych praw, o których wiedza jest niezbędna w praktycznej działalności człowieka. Postęp nauki polega na coraz dokładniejszym i głębszym poznaniu rzeczywistości, na dążeniu do objaśnienia zjawisk, których nikt do tej pory nie potrafił wyjaśnić. Tales nie potrafił udowodnić swych wyliczeń. Posiadał jedynie umiejętności, nie znając i nie rozumiejąc zarazem przyczyn opisywanych zjawisk. Brak wiedzy na temat przyczynowości opisywanych przez niego zagadnień powoduje, że nie można go nazwać twórcą nauk matematycznych. Stosowne wyjaśnienia dotyczące tych zagadnień pojawiły się znacznie później na przestrzeni wieków i w miarę rozwoju cywilizacji.

Jedyną dziedziną, w której można by Talesa uważać za naukowca była filozofia. Próbował on dociekać w tej dziedzinie prawdy bez jakichkolwiek praktycznych celów. Niewątpliwie jest to nauka, która pociągała go teoretycznie, pomimo braku jakiegokolwiek zastosowania praktycznego. Według przekazów greckich to Tales dokonał przejścia od praktycznej umiejętności do teoretycznej nauki. Prawdopodobnie jego filozoficzna teoria była pierwszą teorią naukową, jaka pojawiła się w Europie, a być może nawet na świecie.

tekst:

Agnieszka Kaczorowska - Żydek

Literatura:

• Władysław Tatarkiewicz „Historia filozofii”, tom 1, Warszawa: PWN, 1968.
• M. Rozental, P. Judin „Krótki słownik filozoficzny”, Warszawa: Książka i Wiedza, 1955.
• Andrzej Drzewiński, Jacek Wojtkiewicz „Opowieści z historii fizyki”, Warszawa: PWN, 2001.

Galeria zdjęć