Szkoła powinna uczyć nie tylko zdobywania wiedzy, ale także kształtowania postaw i relacji interpersonalnych oraz współpracy w grupie. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, chcemy zainteresować nauczycieli prowadzeniem debaty oksfordzkiej. Jest to ciekawa propozycja, szczególnie teraz, gdy zbliża się koniec roku szkolnego. Wystawione oceny roczne i słoneczna pogoda za oknami sprzyja wyjściu poza schemat lekcji, do czego zachęcamy.
Jest niedzielny poranek. W jednej z rozgłośni radiowych rozpoczyna się cotygodniowa audycja z udziałem polityków różnych opcji. Już po kilku minutach okazuje się, że słuchacze nie dowiedzą się zbyt wiele, gdyż politycy przekrzykują się, ośmieszają się nawzajem, wygłaszają swoje przygotowane tezy niezależnie od tematu rozmowy. Niestety z tego typu dyskusją spotykamy się często w różnych rozgłośniach radiowych i stacjach telewizyjnych. Do odbiorców płynie jasny przekaz: argument siły jest ważniejszy niż siła argumentu. Czy tak musi być?
Na szczęście w szkołach coraz częściej nauczyciele przekazują swoim uczniom nie tylko wiedzę, ale również wpajają podstawowe zasady zachowania, w tym prowadzenia dyskusji w sposób kulturalny, z poszanowaniem prawa do własnego zdania innych osób. Coraz popularniejsze w polskich szkołach jest prowadzanie tzw. debat oksfordzkich. Wystarczy wpisać to hasło w wyszukiwarkę internetową, aby znaleźć nagrania takich spotkań z wielu szkół w Polsce. Dlaczego taka forma pracy z uczniami zdobywa coraz więcej zwolenników?
Czym jest debata oksfordzka?
Debata oksfordzka to sposób prowadzenia dyskusji wywodzący się z systemu anglosaskiego. Prowadzona jest wedle ściśle określonych zasad, do przestrzegania których są zobowiązani wszyscy uczestnicy. Wprowadzenie tej metody pracy z uczniami w szkołach jest dobrym sposobem na kształtowanie w uczniach pozytywnych wzorców zachowań, uczenie szacunku do innych osób oraz umiejętności słuchania i krytycznej analizy otrzymywanych informacji. Oprócz umiejętności społecznych uczniowie mogą przede wszystkim zdobywać wiedzę i umiejętności z zakresu poszczególnych przedmiotów. Spróbujmy poszukać zastosowania debaty oksfordzkiej do nauczania przedmiotów przyrodniczych.
Propozycja i opozycja
Przygotowanie do debaty należy rozpocząć od wyboru tezy (tzw. propozycja), która zostanie poddana dyskusji. Tezę należy sformułować w sposób krótki, zaś sam temat powinien być dobrany w taki sposób, aby uczniowie mogli przygotować sobie argumenty zarówno za, jak przeciw niej. Przykładami tez do dyskusji mogą być np. takie zdania:
- W Polsce należy rozwijać energetykę atomową.
- Należy zabronić produkcji tranu z wątroby rekina.
- Należy ograniczać emisję CO₂ na świecie.
- W Polsce powinno umożliwić się uprawę roślin modyfikowanych genetycznie.
- Należy stosować bezwzględny zakaz zabudowy na obszarach zagrożonych wystąpieniem powodzi.
Kolejnym krokiem jest przypisanie uczniom ról. W debacie biorą udział: przedstawiciele propozycji i opozycji oraz Marszałek Debaty i Sekretarz. Należy pamiętać, aby grupa broniąca tezy oraz grupa negująca były równoliczne. Optymalna liczba przedstawicieli w obu grupach to 3-7 osób. Uczniowie powinni mieć czas, aby wspólnie wypracować skuteczną strategię prezentacji swojego punktu widzenia w taki sposób, aby przekonać do siebie publiczność. Najważniejszym wydaje się zgromadzenie argumentów, które będą trudne do podważenia przez stronę przeciwną. Nie mniej ważny jest sam sposób przedstawienia swojego zdania. Należy prezentować swoje argumenty w sposób ciekawy, porywający publiczność. Niezwykle ważna jest także umiejętność bieżącego reagowania na argumenty strony przeciwnej.
Przygotowanie i prowadzenie debaty
Przygotowanie merytoryczne debaty, opracowanie argumentów i strategii wypowiedzi jest bardzo ważne. Nie mniej ważne są też warunki, w jakich zostanie ona przeprowadzona. Aranżacja sali, w której odbywa się debata powinna być wykonana na wzór parlamentu brytyjskiego. W centralnym miejscu znajduje się stanowisko osoby prowadzącej debatę – Marszałka. Marszałkowi towarzyszy Sekretarz debaty. Po prawej stronie Marszałka znajdują się przedstawiciele propozycji, którzy popierają postawioną tezę. Naprzeciw nich znajdują się osoby prezentujące odmienny punkt widzenia. Marszałek jest odpowiedzialny za prawidłowy przebieg debaty. To on udziela głos kolejnym mówcom. Pilnuje też, aby wszyscy wypowiadający się przestrzegali obowiązujących zasad:
- Debatę rozpoczyna strona Propozycji
- Przedstawiciele Propozycji i Opozycji wypowiadają się naprzemiennie
- Na początku debaty należy określić czas wypowiedzi przedstawiciela stron, np. 5 minut.
- Marszałek jest odpowiedzialny za przestrzeganie dyscypliny wypowiedzi, nie dopuszcza do przedłużania czasu przeznaczonego dla danej strony.
- W trakcie wypowiedzi przedstawiciele strony przeciwnej oraz publiczność mogą zgłosić chęć zadania pytania, bądź własnego komentarza. Osoba, która chce zabrać głos sygnalizuje chęć wypowiedzi przez powstanie, bądź podniesienie ręki. Mówca ma prawo dopuścić pytanie, odmówić udzielenia głosu, bądź zignorować sygnał. W takiej sytuacji osoba zgłaszająca nie ma prawa do wypowiedzi. To mówca decyduje, czy jego wypowiedź będzie przerywana głosami przeciwników i publiczności. Jeżeli czuje się pewnie i jest w stanie podjąć żywą dyskusję to cała debata staje się dużo bardziej atrakcyjna dla publiczności.
- W przypadku dopuszczenia do głosu zgłaszający się powinien bardzo krótko przedstawić pytanie, bądź myśl (1-3 zdania).
- Przebieg debaty jest protokołowany przez Sekretarza, stąd ważne jest, aby osoby zgłaszające się, poprzedzały pytanie podaniem swojego imienia i nazwiska.
Podsumowanie i wynik debaty
Ostatnią rundę debaty stanowi podsumowanie. Rozpoczyna je strona Opozycji. Ta część dyskusji różni się od poprzednich rund. Mówcy mogą wyłącznie podsumować swoje wcześniejsze wypowiedzi i zachęcić publiczność do opowiedzenia się po ich stronie. Niedopuszczalne jest wprowadzanie w tej rundzie nowych argumentów.
Po zakończeniu rund podsumowujących Marszałek zarządza głosowanie. Może się ono odbyć w dowolny, przedstawiony przez prowadzącego sposób. Często odbywa się to tak, iż publiczność zajmuje miejsca po stronie tej grupy, której argumenty uznali za bardziej przekonujące.
Bardzo często poruszane problemy nie zostaną rozwiązane podczas jednej debaty. Po przedstawieniu argumentów publiczność może pozostać przy swoich, różniących się od siebie stanowiskach. Jednak już sam fakt udziału w debacie pozwoli uczniom na lepsze zapoznanie się z problemem, spojrzenie na niego z różnych punktów widzenia, bliższe poznanie i zrozumienie argumentów i motywacji strony przeciwnej. Będzie także punktem wyjścia do poszukiwania kompromisowych rozwiązań.
Pomysły na debatę
Specjalnie na potrzeby szkół biorących udział w Projekcie EDUSCIENCE przygotowaliśmy kilka propozycji debaty oksfordzkiej. W załączeniu znajdują się dokumenty, w których proponujemy tezę do dyskusji oraz przykładowe argumenty, teksty źródłowe, wypowiedzi osób zajmujących się zawodowo danym tematem, a także linki do materiałów na stronach internetowych. Przedstawione propozycje są oczywiście tylko inspiracją, punktem wyjścia do dalszego poszukiwania argumentów. Mamy nadzieję, że materiały te przyczynią się zarówno do popularyzacji debaty oksfordzkiej, jako metody pracy z uczniem, jak również do głębszego poznania wybranych zagadnień z zakresu przedmiotów przyrodniczych.
Tekst: Piotr Stankiewicz
Źródło:
Fot. http://commons.wikimedia.org/wiki/File:British_House_of_Commons_1834.jpg#mediaviewer/Plik:British_House_of_Commons_1834.jpg
