Jak nowocześnie nauczać? Jak kształtować odpowiednie postawy i umiejętności uczniów, oszczędzając przy tym jednostki lekcyjne? Rozwiązaniem może być nauczanie blokowe, które jest sposobem organizacji procesu dydaktycznego, łączącym treści przedmiotów pokrewnych.
Wychodząc naprzeciw potrzebom współczesnej edukacji, obszernym zagadnieniom zawartym w podstawie programowej i małej liczbie godzin przeznaczonych na jej realizację, co wielokrotnie spędza sen z powiek niejednemu nauczycielowi, postanowiłam stworzyć cykl artykułów poświęconych znanemu już nauczaniu blokowemu. Chciałabym, aby niniejszy artykuł był wprowadzeniem do serii scenariuszy zajęć, które pomogą połączyć pewne zagadnienia wspólne różnym przedmiotom i zachęcą nauczycieli do wykorzystywania tej metody nauczania. Duża oszczędność czasu, materiały finalne, których autorami są dzieci i duża satysfakcja nauczycieli, związana zarówno z realizacją podstawy programowej, jak i tworzeniem atrakcyjnych materiałów do wykorzystania w przyszłości.
Zapisy ogólne podstawy programowej na III i IV etapie nauczania
W niniejszym artykule skupię się na nauczaniu blokowym w III etapie edukacji. Jak wiadomo zapisy ogólne podstawy programowej, obowiązującej od 2009 roku, obejmują III i IV etap kształcenia, stanowiąc fundament wykształcenia, umożliwiający zdobycie przez uczniów odpowiednich kwalifikacji zawodowych, doskonalenie których odbywa się w zależności od potrzeb i możliwości w dorosłym życiu. Zapisane są one w postaci trzech ogólnych celów oraz siedmiu umiejętności, które uczniowie powinni nabyć w III i IV etapie kształcenia.
Warto je tu przytoczyć, gdyż osiągnięcie tych celów i ukształtowanie u uczniów wymienionych umiejętności ułatwia nauczanie blokowe.
„Celem kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym jest:
- przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk;
- zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;
- kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie.
na III i IV etapie edukacyjnym należą:
- czytanie – umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa;
- myślenie matematyczne – umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym;
- myślenie naukowe – umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;
- umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie;
- umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi;
- umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;
- umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się;
- umiejętność pracy zespołowej.”
Ponadto podstawa programowa w dalszej części zapisów ogólnych zobowiązuje każdego nauczyciela i szkołę do dbania o wzbogacenie słownictwa uczniów, o należyte posługiwanie się uczniów językiem polskim i skuteczne nauczanie języków obcych, do wychowywania uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów, czyli edukacji medialnej, przystosowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym, kształtowania postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takich jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej, kształtowania postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu i innych narodów.
Niewątpliwie są to bardzo trudne zadania stawiane przed szkołą i nauczycielami. W obliczu takich celów, a także zmieniającego się świata niezwykle ważne stają się metody pracy z uczniami.
Czym jest nauczanie blokowe? Po co jest tworzone? Jakie są jego cele?
Otóż nauczanie blokowe jest sposobem organizacji procesu dydaktycznego, który polega na łączeniu treści przedmiotów pokrewnych, w różnego rodzaju cykle tematyczne. Służy osiąganiu celów podstawy programowej poprzez pokazywanie ścisłych związków pomiędzy przedmiotami, które niejednokrotnie są przez nauczycieli i uczniów traktowane bardzo indywidualnie. Realizacja zagadnień metodą nauczania blokowego wymaga niewątpliwie współpracy nauczycieli uczących kilku przedmiotów, określenia ról i zakresu obowiązków każdego z nich. Na początku wiąże się to z ciężką pracą. Należy bowiem zastanowić się nad wspólnym tematem zajęć, nad treściami podstawy programowej, które każdy z nauczycieli biorących udział w tym przedsięwzięciu zechce w nim zawrzeć i w jakim zakresie. Bardzo ważne jest też określenie celów, jak również umiejętności, które uczeń powinien nabyć podczas realizacji zajęć taką metodą. Pracę należy zacząć od przygotowania scenariusza zajęć i co, na równi ważne ze scenariuszem – materiałów, z których uczniowie będą korzystali, tworząc dany projekt w ramach nauczania blokowego, m.in. linki do sugerowanych stron.
Warto wspomnieć, że zajęcia powinny pozostawić po sobie produkt finalny w postaci rozwiązanego problemu. Nauczyciel musi tak pokierować daną grupą, aby w wyznaczonych ramach czasowych mogła zrealizować postawione cele. Metodą pracy może być np. metoda WebQuestu (o której niebawem ukaże się osobny artykuł na naszym portalu), a finalnym produktem, może być np. nakręcony film edukacyjny, wystawa prac wykonanych w czasie zajęć, prezentacja multimedialna zaprezentowana na forum klasy lub szkoły, gazetka szkolna, opisująca poszczególne etapy realizacji danego tematu. Oczywiście zaproponowana metoda pociąga za sobą nakłady finansowe i techniczne ze strony szkoły, należą do nich np. i odpowiednie wyposażenie pracowni, umożliwienie uczniom dostępu do sprzętu multimedialnego połączonego z internetem, aparatu fotograficznego i kamery, a także materiałów i urządzeń biurowychw postaci kart brystolu, kolorowych flamastrów, kredek papieru kserograficznego, kserografu, drukarki.
Przebieg zajęć i korzyści dla uczniów, nauczycieli i szkoły wynikające z realizacji zajęć metodą nauczania blokowego
Na początku uczniowie zostają zapoznani z tematem i celami przygotowanych zajęć. Otrzymują poszczególne role i się w nie wcielają. W internecie wyszukują odpowiednie informacje na zadany temat, który na podstawie wyszukanych informacji opracowują w dowolnie obranej formie (oczywiście pod nadzorem nauczyciela prowadzącego). Nauczyciele, których przedmioty zostają objęte nauczaniem blokowym, sprawują opiekę metodyczną, merytoryczną i wychowawczą nad uczniami. Zagadnienia opracowywane przez uczniów powinny być złożone, wieloaspektowe, z wieloma możliwościami rozwiązania, tak, aby uczniowie nie mogli w prosty sposób znaleźć rozwiązania, lecz byli zmuszeni do poszukiwań w wielu źródłach, a przykłady rozwiązań powinny odnosić się do realnych sytuacji i problemów, spotykanych w codziennym życiu. Rozwiązywane problemy powinny dawać możliwość wcielania się uczniów w różne role, scenariusze zajęć powinny zakładać np. utworzenie przez uczniów fundacji, prowadzenia śledztwa detektywistycznego lub odkrywania jakiejś tajemnicy. Zapoznając się z różnego rodzaju zagadnieniami, uczniowie próbują rozwiązać problem o różnej skali ważności i starają się tę hierarchię ważności zachowywać. Przykładem takiego zadania może być chociażby stworzenie projektu zagospodarowania danej przestrzeni na terenie gminy lub w jakiejś konkretnej miejscowości. W metodzie nauczania blokowego zakłada się, że do wniosków uczniowie dochodzą sami. Konsultują je z nauczycielem prowadzącym daną grupę.
Udział w problemowym, złożonym projekcie przede wszystkim uczy twórczego myślenia. Zmusza do całościowego a nie tylko przedmiotowego podejścia do danego zagadnienia, do spojrzenia na nie z wielu stron oczami różnych osób, którym w projekcie wyznaczono określone role. Uczniowie doświadczają różnego rodzaju emocji na płaszczyźnie objętych stanowisk. Pod kierunkiem nauczyciela uczą się logicznego myślenia, współpracy w grupie, ponoszenia odpowiedzialności za podjęte działania oraz samodzielnego wychwytywania popełnionych błędów i znajdywania alternatywnych rozwiązań, podejmowania odpowiedzialnych decyzji samodzielnego działania służącego realizacji celów. Nauczyciel pełni tu rolę przewodnika. Jest osobą wspomagającą postępy w osiąganiu celów projektowych.
Podsumowanie
Mam świadomość, że zaproponowana metoda nie należy do najłatwiejszych i prawdopodobnie część nauczycieli sceptycznie podejdzie do tego typu rozwiązań. Głównymi barierami powodującymi sceptycyzm mogą być:
- stworzenie odpowiedniego zaplecza wymagającego niemałych nakładów finansowych,
- faktyczna realizacja podstawy programowej z poszczególnych przedmiotów,
- czas potrzebny na przygotowanie i realizację takich zajęć (czasami kosztem czasu wolnego),
- stworzenie zespołu nauczycieli chcących wspólnie realizować i nadzorować projekt.
Tekst: Agnieszka Kaczorowska-Żydek
Galeria zdjęć
