Najcięższe i najlżejsze drewno świata

Czy wiesz, że sześcian o boku 10 cm (wielkości kostki Rubika) wykonany z najcięższego drewna świata ważyłby 1,5 kg, a z najlżejszego – tylko 44 g?

Wyobraź sobie, że stawiasz przed sobą kostkę o boku 10 cm, czyli 1 dm. Taka kostka ma objętość 1 dm³, czyli 1 litra. Gdyby była wypełniona wodą, ważyłaby 1 kg, a jeśli powietrzem (w tzw. standardowych warunkach przy normalnym ciśnieniu, równym 100 kPa i normalnej temperaturze, wynoszącej 25°C) – tylko 1,2 g. Gdyby była wykonana z najlżejszego drewna świata ważyłaby 44 g, a z najcięższego – 1,5 kg.

Przeliczając inaczej, masa „klocka” o wymiarach 1 m x 1 m x 1 m (1 m³) wykonanego z najcięższego drewna może dochodzić nawet do 1500 kg! Do sześciennego klocka o boku 1 m nie zmieści się 20 dorosłych osób, a dopiero tyle osób o średniej masie 75 kg równoważy masę takiego klocka wykonanego z najcięższego drewna. Dla porównania warto przytoczyć przykłady innych materiałów – 1 m³ piasku waży 1520 kg, betonu – około 2300 kg, granitu – 2700 kg, żelaza zaś – około 8000 kg.

Drewno, które jest najcięższe należy zarazem do najtwardszych. Do jego obróbki wymagany jest odpowiedni sprzęt i technologia. Nie bez powodu na drzewa o takim twardym i bardzo gęstym drewnie mawia się drzewa żelazne. Najtwardsze drewno mają drzewa z rodzaju Sideroxylon występujące w zwrotnikowej Afryce i Azji. Przykładami innych takich drzew są: Olea laurifolia oliwka, zwana Black Ironwood (1490 kg/m³), Piratinera guianensis, zwana wężowym drzewem ze względu na rysunek drewna (1420 kg/m³), Diospyros ebenium, zwany hurmą hebanową czy po prostu hebanem (1270 kg/m³).

Najcięższe użytkowe drewno (tzn. wykorzystywanym na przemysłową skalę) to gwajak, a w zasadzie gwajakowiec lekarski Guaiacum officinale (1350 kg/m³) o składzie ok. 10% miękiszu i ok. 90% tkanek wzmacniających i przewodzących. Drewno gwajakowca jest ciężkie, twarde i niezwykle przyjemnie pachnące. Wytwarza się z niego nawet części maszyn! Elementy z tego drewna używane są w budownictwie okrętowym. Drewno zawiera dużą ilość żywicy, z której wytwarza się substancję o właściwościach wykrztuśnych (gwajakol), a także nalewkę gwajakową, a także lignum vitae (tj. „drewno życia”) – syrop używany tradycyjnie w Ameryce Południowej do leczenia różnych dolegliwości, zarówno kaszlu, jak i artretyzmu.
Dla porównania polski, rodzimy gatunek drzewa żelaznego to grab pospolity Carpinus betulus i 1 m³ jego drewna waży zaledwie 800 kg.

Dla odmiany najlżejsze drewno mają gatunki z rodzaju żywopłon, rosnące na Kubie, np. Aeschynomene hispida. Jeden metr sześcienny jego drewna waży tylko 44 kg! Inny gatunek z tego samego rodzaju Aeschynomene elaphraxylon jest już cięższy i waży 112 kg/m³. Żywopłon (Aeschynomene) to rodzaj roślin z rodziny bobowatych (Fabaceae). Obejmuje ponad 160 gatunków występujących w strefie międzyzwrotnikowej na różnych kontynentach. Są to rośliny wyróżniające się liśćmi często wrażliwymi na dotyk i bardzo lekkim drewnem. Drewno różnych gatunków wykorzystywane jest do wyrobu kapeluszy przeciwsłonecznych lub wyrobu tratw.

Inne mniej znane gatunki super lekkich drzew to: syjamska balsa, czyli Alstonia spatulata (60 kg/m³) i Cavanillesia platanifolia, zwane bongo, cuipo, hameli (hiszp. hamelí) lub macondo – 100 kg/m³).

Najbardziej znanym lekkim drewnem jest jednak drewno ogorzałki wełnistej (Ochroma pyramidale), popularnie nazywanej balsą. Jest to gatunek drzewa z rodziny ślazowatych, do której należy np. wszystkim dobrze znana malwa. Ogorzałka występuje w lasach Ameryki Południowej i Środkowej oraz na Karaibach. Często jest uprawiana, np. wzdłuż atlantyckich wybrzeży Ameryki Południowej.Drzewo ma regularną, walcowatą koronę. Dorasta do 15 m wysokości. Kwiaty ma duże (ich średnica dochodzi do 6–10 cm), pojedyncze, zapylane przez nietoperze (chiropterogamia), ze skórzastym, lejkowatym, 5-dzielnym kielichem, bladordzawą 5-płatkową koroną, jednym słupkiem i pięcioma zrośniętymi pręcikami. Owocami są wydłużone torebki wypełnione licznymi nasionami otoczonymi puchem. Cechą charakterystyczną drewna balsy jest jego mała gęstość. Drewno jest bardzo miękkie i bardzo lekkie (w zależności od stanu uwilgotnienia 40–180 kg/m³). Drewno balsy bywa nawet dwukrotnie lżejsze od korka. Jednocześnie jednak jest dość mocne i sprężyste. Balsa to bardzo lekkie i białe drewno o tej samej nazwie. Tej samej nazwy używa się również do określenia rodzaju tratw wykonywanych z surowej (niewysuszonej) balsy, bambusa lub trzciny, używanych przez boliwijskich Indian.

W zależności od miejsca wycięcia (w przekroju pnia) wykazuje różną twardość. Części położone najbliżej środka pnia są bardzo miękkie i wykorzystuje się jako materiał wypełniający lub izolacyjny. Na elementy konstrukcyjne stosuje się tylko deseczki i listwy wycięte z części zewnętrznej pnia. Dzięki małej gęstości, jest niezastąpionym materiałem do budowy modeli latających i pływających, np. tratw, jachtów, szybowców, samolotów. Warto wiedzieć, że słynny brytyjski samolot znany z czasów II wojny światowej „Mosquito” zrobiony był w dużej części z zastosowaniem balsy. Z balsy wykonuje się także wyposażenie pokładowe, sprzęt ratownictwa wodnego, deski surfingowe, elementy protezy ortopedyczne, rakietki (deski) do tenisa stołowego, spławiki wędkarskie i woblery (sztuczne przynęty imitujące żywy pokarm), rekwizyty do sztuczek magicznych, filtry fajek, wypełnienia izolacyjne, opakowania, pałeczki dyrygenckie (batuty). Ostatnio także w celu bezpieczeństwa z balsy wykonuje się końcówki kopii rycerskich, służących do rekonstrukcji potyczek konnych (ang. jousting).
Ewa Zaraś-Januszkiewicz