Orzech brazylijski
W sklepach spożywczych znaleźć można wśród orzechów przysmak opatrzony nazwą orzech brazylijski - duże i wyglądające niezwykle smakowicie. W istocie są to nasiona drzewa zwanego orzesznicą wyniosłą, orzesznicą brazylijską lub bertolecją (Bertholletia excelsa).
Orzesznica wyniosła jest drzewem należącym do tropikalnej rodziny roślin czaszniowatych (Lecythidaceae Poit.). W stanie dzikim występuje w tropikalnych lasach nad Amazonką, Rio Negro, Tapajos i Orinoco. Orzesznicę wyniosłą można spotkać na obszarze z Gujany, Wenezueli, Brazylii, wschodniej Kolumbii, wschodniego Peru i wschodniej Boliwii. Występuje jako rozproszone drzewa w dużych lasach na brzegu Amazonki. Łacińska nazwa rodzajowa pochodzi od francuskiego chemika Claude'a Louisa Berthollet.
Orzesznica brazylijska to potężne wiecznie zielone drzewo dorastające do 50 m wysokości i nawet 2 m średnicy pnia, co czyni z niej jedno z najpotężniejszych drzew Lasów Deszczowych Amazonki [ryc. 1]. Charakteryzuje się niezwykłym pokrojem – pień drzewa smukły i prosty wyrasta wysoko ponad sklepienie lasu i dopiero nad tym sklepieniem rozwija się kulista lub parasolowata korona. Pod względem wieku może dożywać 500 lat, a jak podają inne źródła nawet 1000. Liście są naprzeciwległe, długości do 60 cm i szerokości 15 cm, błyszczące, skórzaste, całobrzegie. Kwiaty stosunkowo duże i kremowe, wydzielające nieprzyjemny zapach. Zebrane są w grona na szczycie pędów. Mają 6-płatkową koronę, liczne, zrośnięte w dole pręciki i 1 słupek [ryc. 2].
Orzesznice brazylijskie owocują niemal wyłącznie w dziewiczych lasach. A dzieje się tak za sprawą występujących tam dużych owadów jak trzmiele i trzmielce z rodzaju Bombus, innych pszczołowatych z rodzaju Centris, Epicharis, Eulaema i Xylocopa, które są praktycznie jedyny owadami zdolnymi zapylić kwiaty orzesznicy wyniosłej. Uprawa na plantacjach nie jest tak wydajna i opłacalna jak w przypadku pozyskiwania owoców ze stanowisk naturalnych. Kwiaty orzesznicy zawierają bardzo słodki nektar i przyciągają wiele owadów, ale mogą być zapylane jedynie przez owady wystarczająco silne, aby unieść charakterystyczną strukturę kwiatu w postaci pokrywy i dostać się do głębszych części kwiatu [ryc. 4]. Z tego powodu w cyklu rozwojowym orzesznicy wyniosłej bardzo ważna jest obecność orchidei Coryanthes vasquezii [ryc. 5], spotykane na tych drzewach. Storczyki te wytwarzają zapach, który wydziela feromony przyciągające wymienione wcześniej rodzaje pszczołowatych. Praktycznie jeśli na orzesznicach nie będą rosły te właśnie storczyki nie będzie dochodzić do zapylania i w efekcie do powstania tych pysznych nasion.
Ale jeśli już do tego dojdzie, zawiązuje się owoc. Jest to botanicznie kulista lub wydłużona torebka o masie 1–2 kg! [ryc. 3] Okryta brązową, zdrewniałą owocnią zawierająca 18–24 dużych nasion podobnych z kształtu do segmentów cytrusów. Same trójkanciaste nasiona są pokryte cienką, twardą, zdrewniałą łupiną. Od momentu zapylenia do zbioru musi minąć aż 14 miesięcy! Jedno drzewo może dać do 450 kg owoców w ciągu roku. Owoce chętnie odwiedzane i konsumowane są przez drobne gryzonie (jak np. aguti) i małpki kapucynki, które wykorzystują twarde owoce jako kowadła.
Jadalne nasiona znane pod nazwą orzechów brazylijskich należą do najcenniejszych orzechów świata. Zawierają do 50% tłuszczu (w tym bezcenne kwasy omega-6). Orzechy brazylijskie to również najcenniejsze źródło selenu w diecie. Otrzymuje się z nich olej używany nie tylko do celów spożywczych, ale również jako smar, nośnik do farb artystycznych (farby olejowe) i do produkcji mydła. Olej z orzechów brazylijskich jest ceniony w przemyśle perfumeryjnym. Jest również najlepszym olejem do oliwienia zegarków.
Orzeszki brazylijskie kumulują bar i rad osiągając ich stężenia sięgające 0,3%, co tysiąckrotnie przekracza stężenia spotykane w innych produktach żywnościowych. Aktywność orzeszków sięga 0,1–6,6 pCi/g. Z tego względu nie należy jeść ich w nadmiarze. Ale jednocześnie można powiedzieć, że ich spożywanie może przyczynić się do poprawy naszego zdrowia i kondycji. Mimo że w ponad 50 proc. orzechy składają się z tłuszczów w postaci kwasów tłuszczowych nie tuczą. A dzieje się tak ponieważ "nasycają' już po zjedzeniu niewielkiej ich ilości. Korzystnie też wpływają na pracę serca i chronią układ krążenia przed chorobami (http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/1,101460,15900977,Orzeszki_brazylijskie___nie_tylko_dla_serca_i_pieknej.html).
