Ręka Buddy
Ręka Buddy to owoc…niezwykły ze względu na swój kształt i wielkość. Przypomina swoimi cechami dłoń dorosłego człowieka ze złożonymi lub luźno zwisającymi palcami. Bywa, że palców jest więcej niż 5…
Botanicznie owoc ten powstaje na cytronach, zwanych inaczej cedratami (Citrus medica L.). Cytrony to wieloletnie rośliny – krzewy- należące do rodziny rutowatych (Rutaceae). Prawdopodobnie cytrony pochodzą z podnóża Himalajów. Cytrony zostały rozprzestrzenione już w starożytności i zawędrowały do Chin i Europy (tu dotarł jako pierwszy z owoców cytrusowych ok. 325 r. p.n.e. wraz z wojskami Aleksandra Wielkiego). W krajach basenu morza śródziemnego zadomowiły się na stałe i po dzisiejsze czasy są tam uprawiane.
Cytrony to zimozielone krzewy lub małe drzewka o wysokości do 3 m. Ich cechą charakterystyczną jest wysoka, ale jednocześnie stosunkowa trwała, zmienność. W świecie roślin zdarzają się przypadki, kiedy to niektóre gatunki z pewnej rodziny roślin odbiegają nieco, lub mocno od pozostałych swym wyglądem. Dzieje się tak poprzez naturalne mutacje, jakie na przestrzeni wieków zachodzą w naturalnych warunkach w przyrodzie. Inne przypadki to celowe działanie człowieka w celu uzyskania odpowiednich cech i wyglądu propagowanych roślin. Cytrusy są roślinami, które w czasie swej długiej ewolucji silnie zmieniały swój wygląd i cechy. Charakteryzują się dużą różnorodnością naturalnych mutacji. Dzięki tak dużej naturalnej zmienności na świecie jest zarejestrowanych ponad 3000 odmian cytrusów! Należy podkreślić, że kilkadziesiąt procent tych odmian powstała w naturalnych warunkach. W przypadku cytronu wyselekcjonowano wiele odmian powstałych w naturalny sposób w znaczący sposób różniących się kształtem owoców:
• Citrus medica ssp. bajoura
• Citrus medica var. digitata (odm. ‘Fingered’)
• Citrus medica var. dulcis
• Citrus medica var. ethrog (od. ‘Ethrog’)
oraz liczne odmiany sztucznie wyhodowane przez człowieka.
Cechą charakterystyczną dla tego gatunku są krótkie i grube kolce pojawiające się na pędach. Liście tego gatunku są długie i duże, skórzaste, w kształcie lancetowate lub jajowate o karbowanym lub piłkowanym brzegu. Kwiaty cytronu są obupłciowe (posiadają słupki i pręciki) lub tylko męskie (z pręcikami). Rosną w gronach i już podczas samego kwitnienia można dostrzec w ich środkowej części zalążki kształtów dorosłego owocu. Kwiaty mają z zewnątrz wyraźnie czerwonawo nabiegłą 5-płatkową koronę, 1 masywny słupek i bardzo liczne pręciki (w przypadku kwiatów obupłciowych) lub same liczne pręciki (w przypadku kwiatów męskich). Owoce to botanicznie…jagody. Żółte, jajowate w kształcie, osiągające długość 10-20 cm. Owoce pod względem kształtu są zmienne. Pokryte są grubą i wyraźnie pomarszczoną („celulitową”) skórką z nalotem woskowym. Miąższ owoców jest również żółty, podzielony na segmenty (jak w innych popularnych i znanych cytrusach) i wyraźnie kwaśny. Miąższ jest niejadalny, do celów spożywczych wykorzystuje się jedynie skórkę. Owoce cytronów charakteryzują się grubą skórą, którą można używać do kandyzowania i następnie wyrobu słodyczy. W celu uzyskania kandyzowanej skórki, zielone, niedojrzałe owoce kroi się na pół, fermentuje w solance i w końcu moczy w mocnym roztworze cukru. W indyjskiej kuchni pocięte kawałki cytronu są marynowane, lub gotowana i dodawane potem do potraw w celu wzbogacenia ich smaku i zapachu. Chińczycy natomiast preferują Cytrony w postaci kandyzowanej. We Francji przeciery z owoców cytronu (Ręka Buddy) sprzedawane są pod nazwą ‘’Głowa cedratu‘’.
Chociaż Ręka Buddy nie zawiera soku w takiej postaci jak cytryna to można jednak wycisnąć owoc i tak uzyskany sok dodawać do aromatyzowania napoi. W XVII w. We Włoszech pozyskiwano sok z owoców cytronu i sprzedawano pod nazwą acquacedrata.
Inne zastosowania owoców cytronu wiążą się z ich znaczeniem kulturowym: odmiana 'Fingered' stosowana jest do produkcji perfum oraz w medycynie. Ale przede wszystkim jest silnie związana z buddyjskim i hinduistycznym kręgiem kulturowym. W hinduizmie drzewo to, pod nazwą sanskrycką matulinga, stanowi atrybut w przedstawieniach postaci boga Śiwy. Znaczenie takie podaje Wisznudharmottarapurana (III.44.19, 48.11). Symbolizuje niezliczone atomy, będące nasionami, z których powstał wszechświat. W krajach z których się wywodzi do dziś uchodzi za źródło szczęścia i pomyślności. Na znak tego w wielu chińskich i indyjskich sklepach owoce. Owoce kładzione są obok kasy lub sejfu. W Indiach Bóg bogactwa Kuvera zawsze jest prezentowany, trzymając w jednej ręce mangustę z klejnotami i w drugiej ręce właśnie owoc cytronu - Ręka Buddy. W domach chińskich czy indyjskich owoc Ręki Buddy często wieszany jest przy suficie. [fot. 1, 2, 3]
Wierzono że sok z jej miąższu da kobietą urodę, a mężczyzną przyniesie sławę wojenną. Soku jednak w tych owocach nie jest zbyt dużo.
Odmiana naturalna ssp. ethrog Engler jest przez Żydów używana podczas obrzędów religijnych. Owoce stosowane są w tradycji żydowskiej podczas święta Sukkot (Święto Namiotów, Kuczki). Owoc jest jedną z czterech składowych części lulawu i przechowywany w specjalnych, często srebrnych puszkach.
Pierwsze informacje o uprawie cedratu pochodzą z Persji i pochodzą z roku 300 p.n.e. Roślina ta została niezależnie udomowiona w Chinach i Indiach. W czasach antycznych znany był w rejonie Morza Śródziemnego i na Bliskim Wschodzie. Współcześnie uprawia się go w krajach klimatu śródziemnomorskiego (kraje śródziemnomorskie, Kalifornia), na Florydzie i Karaibach.
Oczywiście najbardziej rozpoznawanym cytronem na świecie jest Ręka Buddy – ‘Fingered’. Owocem tej naturalnej mutacji cytronu jest jagoda o palczastym kształcie przypominająca niekiedy do złudzenia rękę człowieka. Kiedy owoc dojrzeje staje się intensywnie żółty. Nie barwa jednak jest magnesem przyciągającym wzrok. Są dwa elementy, które zadziwiają w samym owocu- niesamowity kształt i niecodzienny zapach. Pomijając już odbiegający od całej rodziny cytrusowej kształt owoców to zapach jaki roztacza się przy ich dojrzewaniu jest czymś bajecznym i wyjątkowym. Zapachu tego nie można przyrównać do innych zapachów. Ręka Buddy ma mocny, odświeżający i przyjemny aromat. Owoc może wydzielać bardzo silny zapach nawet do 2 tygodni od czasu, gdy przyniesiemy go do domu. Te właściwości spowodowały, że jest to chętnie używany składnik perfum.
Choć cytrony to rośliny ciepłych stref klimatycznych, to można uprawiać je również bez większych problemów w Polsce. Cytrony, w tym Ręka Buddy, preferują warunki umiarkowane. Zdecydowanie źle znoszą skrajne temperatury. Roślina zamiera w temperaturach poniżej 0°C. Podobnie temperatury powyżej 40°C. wymagania glebowe można określić jako przeciętne z pH 5.5-6.5. Przy należytej opiece można liczyć na to, że będzie kwitła kilka razy w roku. Po dojrzeniu owoców należy dopilnować aby nie dotykały do podłoża, ponieważ natychmiast gniją Skórka owoców może być używana tak samo jak skórka cytryny, do suszenia i aromatyzowania np. herbaty. Nadaje się też świetnie do kandyzowania. Można też poeksperymentować dodając kandyzowane owoce do różnych sałatek owocowych, sosów i deserów. Wzbogaci to na pewno walory smakowe i zapachowe takich kompozycji.
Źródła:
Podbielkowski Z., 1989: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989.
Staszczyk A.S., 2007: Tworzenie i konsekracja boskich przedstawień w sztuce hinduistycznej. Warszawa: Wydawnictwo Nariton
Vaughan J.G., Geissler C.A., 2001: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka,
http://www.mowimyjak.pl/styl-zycia/kuchnia/owoce-swiata-jak-smakuje-reka-buddy-czyli-cytron,17_34146.html
