Superszybkie rośliny – pnącza
Jednymi z najszybciej rosnących roślin na naszej planecie są pnącza. Pnącza nie stanowią odrębnej botanicznie grupy roślin. Są raczej formą życiowa typową dla wielu gatunków należących do bardzo różnych i często niespokrewnionych ze sobą rodzin botanicznych. Charakteryzują się długą, wiotką łodygą, która najczęściej wymaga podpory, by roślina mogła się wspinać do góry. A po co roślina musi się wspinać? Robi to w pogoni za światłem, do którego ma z reguły trudny dostęp ze względu na to, że rośnie w podszycie leśnym.
W strefie umiarkowanej, tej w której leży Polska, pnącza występują rzadko. Zaś w tropikalnych lasach strefy międzyzwrotnikowej są często spotykane (około 90% gatunków lian opisanych na świecie rośnie wyłącznie w lasach równikowych). Dominują gatunki o zdrewniałych łodygach – tzw. liany, które oszczędzają konieczność wytwarzania silnych i grubych pni, wykorzystując drzewa jako podpory, by po nich wydostać się z ciemnego dna lasu tropikalnego ku słońcu.
Korzystając z innych roślin (skał lub budowli) rosną ku górze i osiągnąwszy sklepienie lasu rozgałęziają się, wytwarzając organy asymilacyjne i generatywne. Osiągają znaczne długości do – 300 m (przedstawiciele różnych rodzajów botanicznych z rodziny arekowatych zwane zbiorczo rotangami, fot. 1) i nawet 400 m (rodzaj osmoka Entada z rodziny mimozowych, fot. 2). Ze względu na konieczność transportu wody w pędzie na znaczne odległości, liany charakteryzują się szerokimi naczyniami i rurkami sitowymi.
Liany podobnie jak inne pnącza dzielą się na wijące się i czepne. Pierwsze z wymienionych wykonują ruchy okrężne, po znalezieniu podpory owijają się dookoła niej. Liany czepne wykształcają rozmaite organy lub wytwory służące do przyczepiania się do podpory – czepne korzenie przybyszowe, wąsy czepne (powstające z pędów, liści lub ich części, czasem wąsy czepne są zaopatrzone w przylgi – szczególne rozszerzenia „wczepiające” się w podporę i wiążące się z nią na drodze reakcji chemicznych), czasem drewniejące, owijające się ogonki liściowe, czepne ciernie i kolce, hakowato zmodyfikowane pędy boczne. Każda z wymienionych metod wymaga innego typu podpory. Pnącza o wijących się pędach lub innych częściach wymagają podpór przypominających liny, sznury, pręty, zaś tzw. pnączom samoczepnym, takim które wytwarzają przylgi lub korzenie przybyszowe, wystarczy lekko porowata powierzchnia.
Wspomniałam, że jednym z najpotężniej rozrastających się pnączy jest rotang. Roślina ta bardziej jest znana za sprawą innej nazwy – rattan (z malajskiego rotan) – ogólnego określenia wielu gatunków palm pnących z rodziny arekowatych, spotykanych w lasach tropikalnych Azji Południowo-Wschodniej. Prym wiodą palmy rotangowe (Calamus), których owoce są jadalne, podobnie jak szczyty młodych pędów spożywanych niekiedy jako warzywo. Występują one w lasach Sri Lanki i południowych Indii i osiągają co najmniej 100 metrów długości, a według niektórych źródeł nawet 300 metrów!
W Polsce naturalnie występują jedynie dwa gatunki lian – bluszcz pospolity (Hedera helix, fot. 3) i wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum, fot. 4). Poza tym w uprawie znajdują się liczne inne gatunki typowo ozdobnych roślin, np. z rodzaju glicynia (Wisteria) za sprawą słodkiego zapachu kwiatów zwana słodlinem, winobluszcze (Parthenocissus), będące najpopularniejszymi pnączami polskich blokowisk.
Pnącza dzięki oszczędzaniu na wzroście pędu na grubość bardzo szybko rosną na długość.
Do lian należy też rekord średnicy komórek naczyniowych – osiągających u nich 0,7 mm, co pozwala na ruch wody z niezwykłą prędkością – 150 m na godzinę.
Spośród rosnących w naszym klimacie pnączy najwyżej dorastają winobluszcze i bluszcze. Winobluszcz pięciolistkowy – Parthenocissus quinquefolia to najczęściej spotykane pnącze osiedlowe. Na warszawskim Ursynowie bez trudu można znaleźć okazy dorastające do dachu 12- i 15-piętrowych budynków (to daje wysokość ponad 30 m). Wysoko dorasta również bluszcz pospolity – Hedera helix. Na budynkach jego wysokość może sięgać ponad 20 m. Szczególnie dobrze czuje się na ścianach źle izolowanych budynków. Ściana, która zimą oddaje bardzo dużo ciepła działa jak podgrzewane podłoże. Na takich ścianach bluszcz nie przemarza i wyjątkowo szybko rośnie.
Wspomniany już winobluszcz pieciolistkowy (fot. 5) jest również innym rekordzistą pod względem zajmowanaj powierzchni przez roślinę oraz pod względem powierzchni liści. Jeden ze zmierzonych w centrum Warszawy winobluszczy pięciolistkowych pokrywał ponad 500 m² ściany. Zaskakująco potężna jest też powierzchnia jego liści, która wyniosła ponad 2600 m². To znacznie więcej niż ulistnienie około wiekowego buka. Podobną powierzchnię liści ma lipa o średnicy korony 10 m.
Najdłuższe przyrosty roczne spośród pnączy rosnących w naszym klimacie (choć nie jest to nasza rodzima roślina) są charakterystyczne dla gatunku rdest (rdestówka) Auberta – Fallopia aubertii. Może on przyrastać w ciągu sezonu wegetacyjnego ponad 7 m. Nieco mniej, bo po około 6 m rocznie mogą przyrastać winorośl właściwa – Vitis vinifera, glicynie – Wisteria sp., czy kokornak wielkolistnyAristolochia macrophylla (fot. 6). Bardzo dużymi rocznymi przyrostami charakteryzuje się bylinowe pnącze chmiel pospolity – Humulus lupulus (fot. 7). W ciągu sezonu wegetacyjnego jest w stanie zarosnąć okazałe drzewa.
Prawdopodobnie najstarszymi pnączami w Polsce są bluszcze. Ich wiek w niektórych miejscach (np. Stary Kraków, Malbork, Kamień Pomorski) może dochodzić do ponad trzystu lat. Często mają, jak na pnącza, niezwykle grube pędy, których średnica może dochodzić nawet do 40 cm!
Galeria zdjęć
